Nawracające zapalenie migdałków: przyczyny, leczenie i wskazania do tonsillektomii

Czym jest angina?

W medycynie termin „angina” odnosi się do ostrego zapalenia migdałków podniebiennych (tonsillitis acuta), które powoduje ich obrzęk i zaczerwienienie, a w wielu przypadkach wiąże się z wysoką gorączką i bólem gardła. Do najważniejszych czynników etiologicznych należą patogeny bakteryjne, głównie Streptococcus pyogenes (paciorkowiec β-hemolizujący grupy A), ale równie często przyczyną infekcji są wirusy. W rzadkich przypadkach zakażenia migdałków mogą być spowodowane przez grzyby, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym.

Przyczyny anginy:

• Czynniki bakteryjne – wywołują gwałtowne objawy, takie jak ostry ból gardła, wysoka gorączka oraz powiększone i bolesne węzły chłonne szyjne. W anginie paciorkowcowej często obserwuje się również biały nalot na migdałkach oraz brak kaszlu.
• Infekcje wirusowe – wirusy grypy, adenowirusy, rhinowirusy oraz wirus Epsteina-Barr mogą dawać podobne symptomy, choć objawy postępują najczęściej wolniej i towarzyszą im dodatkowe dolegliwości, takie jak katar, kaszel czy zapalenie spojówek.
• Predyspozycje indywidualne – osoby z osłabioną odpornością, predyspozycjami genetycznymi, przewlekłym przerostem migdałków lub narażone na działanie zanieczyszczonego środowiska częściej doświadczają nawracających infekcji.

Poniższa tabela przedstawia główne różnice między zakażeniem bakteryjnym a wirusowym:

Warto pamiętać, że rozpoznanie przyczyny infekcji – bakteryjnej czy wirusowej – jest podstawą doboru odpowiedniej terapii.

Objawy anginy

Charakterystyczne symptomy:

• Ból gardła: Intensywny, często przeszywający, nasilający się przy przełykaniu. Może promieniować do uszu, zwłaszcza w przypadku anginy paciorkowcowej.
• Problemy z przełykaniem: Trudności w połykaniu pokarmów i napojów, szczególnie w wyniku znacznego obrzęku migdałków.
• Wysoka gorączka: Nagły wzrost temperatury ciała, często przekraczający 38,5°C. W anginie paciorkowcowej może dochodzić nawet do 40°C i towarzyszyć jej mogą dreszcze.
• Powiększone i zaczerwienione migdałki: Widoczne obrzęki migdałków, często z białymi nalotami (ropnymi czopami) w przypadku infekcji bakteryjnej. W infekcjach wirusowych migdałki są zaczerwienione, ale zazwyczaj bez nalotów.
• Powiększone węzły chłonne: W anginie paciorkowcowej charakterystyczne jest powiększenie
  i tkliwość przednich węzłów chłonnych szyjnych.
• Brak kaszlu: W infekcjach bakteryjnych, zwłaszcza w anginie paciorkowcowej, kaszel zazwyczaj nie występuje, co odróżnia ją od infekcji wirusowych, gdzie kaszel jest częstym objawem.

Uwaga:
Intensywny ból gardła, zwłaszcza w połączeniu z wysoką gorączką, może wymagać szybkiej interwencji.
W przypadku silnego bólu gardła, trudności w oddychaniu lub podejrzenia ropnia okołomigdałkowego konieczna może być pilna konsultacja lekarska i odpowiednie leczenie, w tym antybiotykoterapia.

Powtarzające epizody anginy mogą znacząco pogorszyć stan ogólny pacjenta, doprowadzić do przewlekłego osłabienia i zmniejszenia odporności organizmu. Nawracające infekcje mogą skutkować przerostem migdałków, zwiększoną podatnością na kolejne zakażenia oraz poważniejsze powikłania, takie jak gorączka reumatyczna, kłębuszkowe zapalenie nerek czy ropień okołomigdałkowy.

Możliwe powikłania

Nawracające infekcje migdałków nie pozostają bez konsekwencji i mogą mieć długoterminowy wpływ na zdrowie. Powikłania mogą obejmować zarówno lokalne zakażenia, jak i poważniejsze konsekwencje ogólnoustrojowe.

• Zapalenie ucha środkowego: Infekcja może rozprzestrzenić się z gardła przez trąbkę Eustachiusza do ucha środkowego, prowadząc do bólu, osłabienia słuchu, a w cięższych przypadkach nawet perforacji błony bębenkowej.
• Zapalenie zatok: Przewlekłe infekcje migdałków sprzyjają stanom zapalnym błony śluzowej nosa
  i zatok przynosowych, co może prowadzić do przewlekłego zapalenia zatok i problemów
  z oddychaniem przez nos.
• Ropień okołomigdałkowy: Gromadzenie się ropy wokół migdałków może powodować silny ból, trudności w przełykaniu, szczękościsk i asymetrię gardła, wymagającą drenażu chirurgicznego.
• Gorączka reumatyczna: Powikłanie wynikające z nieleczonej lub źle leczonej anginy paciorkowcowej, prowadzące do reakcji autoimmunologicznej, która może uszkadzać serce (zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wsierdzia), stawy, układ nerwowy i skórę.
• Kłębuszkowe zapalenie nerek: Streptokokowe zakażenie gardła może wywołać reakcję autoimmunologiczną prowadzącą do uszkodzenia nerek, czego objawem mogą być krwiomocz, nadciśnienie i obrzęki.
• Sepsa (posocznica): W rzadkich przypadkach infekcja może się uogólnić i doprowadzić do stanu zagrażającego życiu, wymagającego intensywnej terapii.

Regularna kontrola i szybka interwencja medyczna to mniejsze ryzyko wystąpienia powikłań.

Diagnoza i leczenie zachowawcze

Skuteczne leczenie nawracającej anginy opiera się przede wszystkim na trafnej diagnozie. Proces diagnostyczny rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego oraz badania fizykalnego, które pozwala ocenić stan migdałków i węzłów chłonnych. Wymaz z gardła i szybki test na paciorkowce (tzw. test Strep A) umożliwiają określenie, czy infekcja ma podłoże bakteryjne czy wirusowe. W razie wątpliwości możliwa jest także hodowla bakteryjna lub badania serologiczne w kierunku wirusa Epsteina-Barr.

Leczenie farmakologiczne i wspomagające

W przypadku zakażenia bakteryjnego leczenie opiera się na antybiotykoterapii oraz działaniach wspomagających. Poniżej wymieniamy  najczęściej stosowane preparaty:

• Amoksycylina: Standardowy antybiotyk o szerokim spektrum działania, stosowany w ostrych infekcjach paciorkowcowych. W przypadkach opornych może być podawana z kwasem klawulanowym (amoksycylina + klawulanian).
• Cefaleksyna: Alternatywa dla pacjentów uczulonych na penicylinę, cechuje się mniejszym ryzykiem reakcji alergicznych niż antybiotyki makrolidowe (np. azytromycyna, klarytromycyna).
• Ibuprofen: Lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy z grupy NLPZ, łagodzi stan zapalny, zmniejsza gorączkę i ból gardła. Wymaga ostrożności u pacjentów z chorobami żołądka, np. wrzodami. Alternatywą może być paracetamol.
• Płukanki solne: Naturalny sposób na złagodzenie bólu, nawilżenie błony śluzowej i redukcję stanu zapalnego w obrębie gardła. Można stosować również płukanki z rumianku, szałwii lub specjalne preparaty antyseptyczne (np. chlorheksydyna).

W przypadku infekcji wirusowej antybiotyki nie są skuteczne, a leczenie opiera się na łagodzeniu objawów (leki przeciwgorączkowe, nawilżanie gardła, odpowiednie nawodnienie).

Kiedy warto rozważyć usunięcie migdałków (tonsillektomię)?

Zabieg chirurgicznego usunięcia migdałków (tonsillektomia) jest wskazany w przypadku nawracających infekcji lub poważnych powikłań zdrowotnych. Tonsillektomię rozważa się, gdy:

• liczba epizodów anginy przekracza 5–6 infekcji rocznie,
• dochodzi do powikłań, takich jak ropień okołomigdałkowy, przewlekłe zapalenie zatok lub nawracające zapalenia ucha środkowego,
• powiększone migdałki utrudniają oddychanie, powodują chrapanie i prowadzą do zaburzeń snu (np. bezdechu sennego).

Poniższa tabela przedstawia zalety tonsillektomii i ryzyko związane z zabiegiem:

Kryteria kwalifikacji do tonsillektomii

• Ponad 5–6 epizodów anginy rocznie.
• Obecność powikłań zdrowotnych, takich jak ropień okołomigdałkowy czy przewlekłe zapalenie zatok.
• Powiększone migdałki powodujące trudności w oddychaniu, chrapanie i bezdech senny.

Decyzja o tonsillektomii powinna być podejmowana po konsultacji z doświadczonym laryngologiem
i przeprowadzeniu odpowiednich badań.

Przebieg i rekonwalescencja

Sam zabieg odbywa się w znieczuleniu ogólnym i trwa zwykle 30–60 minut. Okres rekonwalescencji wynosi zazwyczaj 7–14 dni, podczas których pacjent powinien:

• spożywać lekkostrawne i chłodne posiłki, unikać gorących, pikantnych i twardych potraw.
• dbać o odpowiednie nawodnienie.
• unikać forsowania głosu i intensywnej aktywności fizycznej przez co najmniej dwa tygodnie.

Profilaktyka nawracających angin

Zapobieganie nawrotom infekcji migdałków to inwestycja w zdrowie na dłuższą metę. Wśród najważniejszych metod profilaktycznych warto wymienić:

• Wzmacnianie odporności – regularna aktywność fizyczna, odpowiednia ilość snu (minimum 7–8 godzin dziennie) oraz suplementacja witamin i minerałów, zwłaszcza witamina C, D oraz cynk, które wspierają naturalne mechanizmy obronne organizmu.
• Higiena osobista – częste mycie rąk, unikanie dotykania twarzy, regularna wymiana szczoteczki do zębów oraz ograniczanie kontaktu z osobami zakażonymi.
• Prawidłowa dieta – spożywanie świeżych owoców, warzyw, orzechów, fermentowanych produktów mlecznych (np. jogurtów naturalnych) oraz picie zielonej herbaty, która zawiera antyoksydanty wspierające odporność.
• Unikanie stresu – przewlekły stres osłabia układ odpornościowy, dlatego warto stosować techniki relaksacyjne, medytację oraz regularne przerwy na odpoczynek.
• Stosowanie suplementów – po konsultacji z lekarzem można rozważyć suplementację preparatami wzmacniającymi odporność, szczególnie w sezonie jesienno-zimowym lub w okresach zwiększonego ryzyka infekcji.

Regularna profilaktyka to najlepsza inwestycja w zdrowie – dzięki zminimalizujesz ryzyko nawrotów anginy.

Fakty i mity o nawracających infekcjach migdałków

Wokół tematu nawracających infekcji migdałków narosło wiele mitów. Poniżej przedstawiamy kilka najpopularniejszych wraz z wyjaśnieniem.

Rzetelna wiedza to klucz do skutecznego leczenia

Najważniejsze jest podejmowanie decyzji medycznych na podstawie rzetelnych badań i konsultacji
z ekspertami. Wierzenie w medyczne mity może nie tylko opóźnić właściwe leczenie, ale także zwiększyć ryzyko powikłań.

Aktualne badania naukowe potwierdzają, że odpowiednio prowadzona profilaktyka oraz wczesna interwencja odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu powikłaniom anginy. Nowoczesne metody diagnostyczne oraz indywidualnie dobrana terapia znacząco zmniejszają ryzyko nawrotów infekcji.

Krytyczne informacje dla pacjentów:

• Regularne badania kontrolne oraz stosowanie się do zaleceń profilaktycznych to fundament skutecznej walki z nawracającymi infekcjami migdałków.
• Świadome podejście do leczenia i profilaktyki może skutecznie zmniejszyć częstotliwość anginy
  i ryzyko powikłań.
• Zdrowe migdałki to inwestycja w jakość życia – nie warto czekać, aż kolejne infekcje doprowadzą do poważnych konsekwencji.

Zdecydowanie lepiej skonsultować się ze specjalistą już dziś. Wczesna interwencja to najlepsza ochrona przed przewlekłymi problemami – jeśli masz częste infekcje, nie zwlekaj z konsultacją laryngologiczną.