Ból głowy w okolicach skroni i czoła: migrena czy zatoki? Jak rozpoznać przyczynę i złagodzić dolegliwości

Ból w okolicy czoła i skroni bywa mylony z migreną, choć jego przyczyną mogą być infekcje, napięcie mięśni twarzy lub stan zapalny zatok. Zablokowane zatoki powodują rozpierający ból, nasilający się przy pochylaniu, a także katar, trudności w oddychaniu i gorączkę. Migrena natomiast wiąże się z nadwrażliwością na światło i dźwięki oraz pulsującym bólem. Jeśli dolegliwości są uporczywe lub nawracają, konieczna jest konsultacja lekarska.

Nie każdy ból głowy w skroniach i czole to migrena

Mamy tendencję do przypisywania migrenie większości dolegliwości w okolicy czoła i skroni. Wynika to z powszechnego przekonania, że to właśnie ona jest główną przyczyną intensywnych, pulsujących bólów, które często uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. W rzeczywistości jednak migrena ma dość jasno określony przebieg – ból jest zazwyczaj jednostronny, pulsujący, może utrzymywać się od kilku godzin do nawet dwóch–trzech dni, a towarzyszy mu nadwrażliwość na światło, dźwięki i zapachy. Choć odchylenia od tego schematu nie wykluczają migreny, warto je dokładnie zdiagnozować.

Jednocześnie bóle w okolicach skroniowo-czołowych mogą wynikać z wielu innych czynników. Pojawiają się przy zbyt małej ilości snu, odwodnieniu, długotrwałym stresie i niewyspaniu. Niektórzy pacjenci narzekają na tzw. bóle napięciowe, kiedy ucisk da się odczuć niczym „opaskę” zlokalizowaną wokół głowy, w okolicy czoła i skroni. Istnieją również klasterowe bóle głowy. W zasadzie atakują rejon skroni, oka i czoła, lecz przebiegają krótkimi, bardzo intensywnymi epizodami, często w seriach.

W przypadku zapalenia zatok najsilniejszy ból pojawia się zazwyczaj podczas pochylania głowy lub tuż po przebudzeniu. Towarzyszą mu katar oraz niedrożność nosa. Aby precyzyjnie określić źródło dolegliwości, warto zwrócić uwagę na dodatkowe objawy, takie jak trudności w oddychaniu, ilość
i charakter wydzieliny oraz reakcję organizmu na zmianę pozycji. Błędne rozpoznanie zapalenia zatok jako migreny może skutkować niewłaściwym leczeniem.

Cechy charakterystyczne migreny:

• Pulsujący, jednostronny ból.
• Trwa od kilku godzin do nawet kilku dni.
• Towarzyszy mu nadwrażliwość na światło, dźwięki i zapachy.
• Nasila się przy wysiłku fizycznym.
• Może prowadzić do nudności i wymiotów.

Cechy charakterystyczne bólu zatokowego:

• Uczucie ucisku lub rozpierania w okolicy czoła, policzków i nosa.
• Nasila się przy pochylaniu głowy do przodu.
• Towarzyszy mu katar, niedrożność nosa, osłabienie węchu.
• Często pojawia się rano, gdy wydzielina zalega w zatokach.
• Możliwe podwyższenie temperatury ciała i osłabienie.

Pamiętaj – samodzielne rozróżnienie problemu jest dość trudne, dlatego wątpliwości najłatwiej rozwiać u lekarza.

Rodzaje zapalenia i objawy towarzyszące

Zatoki przynosowe to puste przestrzenie powietrzne w kościach twarzoczaszki. Ich zadanie to nawilżanie i ocieplanie powietrza. Zapalenie może objąć różne części zatok. Gdy problem dotyczy zatok czołowych, dyskomfort lokalizujemy nad oczami i w rejonie czoła. Sięga skroni, a pacjenci mówią o dziwnym uczuciu nasilającym się przy pochylaniu głowy – krew napływa do górnych części twarzy i potęguje ból.

Przy kłopotach z zatokami szczękowymi ucisk odczuwamy w policzkach lub w górnej szczęce. Często mylimy go z zapaleniem zębów trzonowych, bo promieniuje w zębodole i linii żuchwy. Zatoki sitowe mieszczą się między oczami i mogą wywoływać trudny do zlokalizowania dyskomfort, niekiedy promieniujący na nasadę nosa i łuki brwiowe. Wreszcie zatoka klinowa – leży głębiej w okolicy podstawy czaszki. Generuje ból za oczami albo we wnętrzu głowy.

Co ważne, zapalenie może dotyczyć więcej niż jednego obszaru. Zdarza się, że stan zapalny atakuje zatoki czołowe i szczękowe jednocześnie i rozprasza objawy do czoła, policzków, a nawet oczodołu.
W takich przypadkach pacjenci uskarżają się na różnorodny ból, czasem intensywny w całej twarzy.

Jeśli chodzi o objawy, najbardziej typowe zjawisko to niedrożny nos. Jednocześnie występuje wydzielina – rzadka i przezroczysta albo gęsta i żółtawa. Jeżeli drogi nosowe pozostaną zatkane przez dłuższy czas, dochodzi do zaburzeń węchu: pacjenci skarżą się, że nie rozpoznają zapachów i słabo odczuwają smaki.

Może wystąpić gorączka. Ból głowy nasila się rano z powodu zgromadzonej wydzieliny oraz przy dynamicznych ruchach, w tym przy schylaniu. Pacjenci zgłaszają pogorszenie przy nagłej zmianie ciśnienia atmosferycznego lub przy dłuższym pobycie w klimatyzowanych pomieszczeniach z suchym powietrzem. W efekcie dochodzi do zmęczenia, niewyspania, a nawet wahania nastroju. Pacjent odczuwa drapanie w gardle i kaszle. Każdy z tych objawów stanowi sygnał alarmowy, wskazujący na konieczność konsultacji ze specjalistą.

• Zatoki czołowe – ból nad oczami, promieniujący do skroni, nasilający się przy pochylaniu.
• Zatoki szczękowe – ucisk w policzkach, promieniujący do górnej szczęki i zębów trzonowych.
• Zatoki sitowe – ból między oczami, promieniujący do nasady nosa i łuków brwiowych.
• Zatoka klinowa – ból głęboko wewnątrz głowy, często trudny do zlokalizowania.

Przyczyny zapalenia zatok

Większość stanów zapalnych zatok jest spowodowana infekcjami wirusowymi lub bakteryjnymi. Zwykłe przeziębienie, wywołane przez wirusy, prowadzi do obrzęku błony śluzowej i nadprodukcji wydzieliny, co utrudnia prawidłową drożność ujść zatok. Jeśli stan ten utrzymuje się przez dłuższy czas lub dojdzie do nadkażenia bakteryjnego, objawy stają się bardziej nasilone. Pojawienie się gęstej, ropnej wydzieliny oraz przewlekłego kataru może świadczyć o tym, że bakterie osiedliły się
w zatokach, tworząc warunki sprzyjające długotrwałej infekcji.

Odrębny mechanizm występuje przy alergiach. W reakcji na czynniki uczulające (kurz, pyłki, sierść zwierząt) błona śluzowa puchnie i nos się zatyka. Zaleganie śluzu w zatokach generuje idealne warunki do rozwoju zarazków. Pacjenci z alergicznym nieżytem nosa cierpią na częste zapalenia zatok o charakterze przewlekłym lub nawracającym. U niektórych dochodzą polipy nosa – miękkie, niekiedy liczne uwypuklenia błony śluzowej zamykające ujścia zatok.

Nie bez znaczenia są także czynniki anatomiczne, takie jak skrzywiona przegroda nosowa czy zwężenia w obrębie przewodów zatokowych. Wady te można skorygować chirurgicznie, co często prowadzi do trwałej poprawy. Istotny jest również wpływ środowiska – osoby pracujące w zapylonych warunkach lub narażone na kontakt z oparami substancji chemicznych częściej doświadczają uszkodzeń błony śluzowej. Podobnie szkodliwy jest dym papierosowy, zarówno w przypadku aktywnego palenia, jak i biernego wdychania, a także smog – czynniki te osłabiają naturalną barierę ochronną nosa.

Kolejnym istotnym czynnikiem jest osłabiona odporność. Może być ona wynikiem niedoborów żywieniowych, braku snu czy nadmiernego stresu. Gdy organizm nie radzi sobie z patogenami, nawet zwykły wirus może prowadzić do zaawansowanego zapalenia zatok.

Diagnostyka: jak rozstrzygnąć, czy to zatoki?

Prawidłowe rozpoznanie przyczyny bólu głowy i dolegliwości zatokowych wymaga dokładnej diagnostyki. Lekarz zazwyczaj rozpoczyna od szczegółowego wywiadu, pytając o czas trwania objawów, ich nasilenie, charakter wydzieliny z nosa, przebieg ewentualnych infekcji oraz reakcję na stosowane leki, np. czy środki obkurczające śluzówkę przynoszą ulgę. Następnie przeprowadza badanie przedmiotowe, obejmujące wziernikowanie nosa i gardła. Specjalista ocenia stan błony śluzowej – sprawdza czy jest zaczerwieniona i obrzęknięta, czy występują polipy lub inne zmiany utrudniające przepływ powietrza. W razie potrzeby korzysta z endoskopu, aby uzyskać dokładniejszy obraz.

W przypadku przewlekłych lub nietypowych problemów pomocne są badania obrazowe. Tradycyjne zdjęcia RTG zatok mają swoje ograniczenia, dlatego obecnie częściej wykonuje się tomografię komputerową (TK). Pozwala ona ocenić budowę zatok, drożność ich ujść oraz wykryć ewentualne zmiany w kościach, takie jak zwapnienia czy torbiele. Dzięki TK laryngolog może także dostrzec polipy, skrzywienia przegrody i inne anomalie anatomiczne. Jeśli istnieje podejrzenie neurologicznego podłoża dolegliwości, lekarz może skonsultować się z neurologiem lub zlecić rezonans magnetyczny (MRI).

W sytuacji, gdy podejrzewa się zakażenie bakteryjne, laryngolog może pobrać próbkę wydzieliny do badania mikrobiologicznego (posiewu), co pozwala określić rodzaj patogenów i dobrać odpowiednie leczenie.

Profilaktyka i sposoby na zdrowe zatoki

Leczenie bólu zatokowego zależy od tego, jaki ma charakter – ostry, przewlekły, infekcyjny czy alergiczny. Jeśli ostre zapalenie rozpoczyna się od zwykłego przeziębienia, często wystarczy leczenie objawowe w warunkach domowych: inhalacje z solą fizjologiczną, picie dużej ilości płynów i doraźne środki przeciwbólowe.

Ulgę przyniosą preparaty obkurczające śluzówkę nosa (pseudoefedryna, ksylometazolina), ale należy unikać nadużywania kropli, bo uszkadzają nabłonek. Kiedy objawy nie ustępują, dochodzi ropna wydzielina i gorączka, lekarz najprawdopodobniej przepisze antybiotyki. Niewłaściwe lub nieterminowe leczenie może doprowadzić do przewlekłego zapalenia.

W alergicznym zapaleniu zatok pomagają glikokortykosteroidy donosowe i leki antyhistaminowe.
Z kolei pacjent ze skrzywioną przegrodą lub polipami najczęściej potrzebuje zabiegu. Na przykład FESS – procedura poszerza ujścia zatok i usuwa przerośniętą tkankę.

Nie można zapominać o wsparciu domowym. Nawilżanie pomieszczeń zapobiega wysychaniu śluzówki, a ciepłe okłady na czoło i okolice policzków łagodzą napięcie i rozrzedzają wydzielinę. Dieta bogata w witaminę C, D i cynk wspiera układ odpornościowy w walce z infekcją. W praktyce każdy pacjent wymaga indywidualnego planu leczenia.

Zapalenie zatok – jakie mogą być powikłania?

Nieleczone lub niedostatecznie leczone zapalenie zatok może doprowadzić do szeregu poważnych powikłań:

• Zapalenie oczodołu – objawiające się obrzękiem i bólem wokół oczu
• Zakażenie opon mózgowych – rzadkie, ale groźne powikłanie wymagające hospitalizacji
• Ropnie mózgu – mogą pojawić się w wyniku przewlekłego zakażenia

Każda taka sytuacja stwarza zagrożenie dla życia i wymaga intensywnego leczenia szpitalnego. Żeby nie dopuścić do tak drastycznych komplikacji, trzeba pamiętać o kilku rzeczach:

• Nie wolno lekceważyć zwykłego przeziębienia. Gdy katar trwa dłużej niż tydzień i nie ustępuje, rozważcie kontrolę u lekarza.
• Jeśli osoby z krzywą przegrodą nosową i polipami cierpią na nawracające zapalenia, powinny rozważyć zabieg korygujący.
• Higiena nosa: wskazane jest regularne płukanie delikatnymi roztworami soli fizjologicznej, zapewnienie odpowiedniej wilgotności powietrza w mieszkaniu, unikanie silnie zadymionych miejsc.
• Pacjenci uczuleni na pyłki i inne alergeny muszą pamiętać o przyjmowaniu leków antyalergicznych
  i w miarę możliwości, ograniczać ekspozycję na niebezpieczne związki.

Kiedy zgłosić się do lekarza z zatokami?

Zazwyczaj banalne przeziębienie z lekkim katarem mija w ciągu kilku dni i nie wymaga szczególnej interwencji. Jeśli jednak ból głowy w okolicy czoła i skroni narasta, a nos wciąż jest zapchany lub wypływa z niego gęsta, ropna wydzielina, to wyraźny sygnał alarmowy. Gdy takie dolegliwości utrzymują się kilka dni, zwłaszcza z gorączką i uczuciem zmęczenia, nie zwlekajcie z wizytą
u lekarza. Dodatkowo, gdy objawy regularnie się powtarzają, problem prawdopodobnie będzie przewlekły i może wymagać diagnostyki w kierunku wad anatomicznych (choćby skrzywionej przegrody).

Jeśli pacjent zauważy, że ból głowy jest wyjątkowo silny i nie ustępuje po zastosowaniu standardowych leków przeciwbólowych, powinien skonsultować się z lekarzem. Intensywny ucisk
w okolicy czoła, skroni i nasady nosa może wskazywać na rozwijające się polipy lub zaawansowaną infekcję bakteryjną. Z kolei nagłe obrzęki wokół oka i skroni, ból przy ucisku na policzek lub określone punkty twarzy mogą sugerować ropny stan zapalny, lub ropień, który wymaga pilnego leczenia.

Podsumowując – jeśli objawy zatokowe nie ustępują mimo stosowania domowych metod lub szybko powracają po krótkotrwałej poprawie, konieczna jest konsultacja laryngologiczna. Podczas wizyty lekarz oceni, czy wystarczy leczenie farmakologiczne – antybiotyki lub sterydy donosowe – czy też wskazany jest zabieg chirurgiczny.